De Chinese maatschappij heeft plichten als
uitgangspunt; de Westerse samenleving rechten. Het verschil is zichtbaar op
straat. Complexe materie en goed om eens aan Bert Bokhoven - de onbekende filosoof
- voor te leggen.
Illustratief in het denken van Bert is zijn
briljante vermogen om direct door te dringen tot de kern. Door het stellen van
vragen. Door het op gang brengen van een denkproces. Zonder vooroordelen.
Slechts de vraag is leidend. Het antwoord ontvouwt zich.
Zijn mensenrechten
universele waarheden of westerse dogma’s ? Een interessante vraag die niet
alleen Bert Bokhoven zich stelt. Ook Rob Wijnberg stelt zich die vraag in het
artikel “hoe Confucius de mensenrechten in China belemmert” in zijn boek “Nietzsche
en Kant lezen de krant”. Voor ons is het volstrekt vanzelfsprekend om te denken
in termen van rechten. In de Chinese denktradities is dat concept veel minder
prominent aanwezig - of zelfs helemaal afwezig – wat claimen ervan dan ook
moeilijker maakt. Het traditionele confucianisme is anti-individualistisch: hiërarchie en gehoorzaamheid aan hogere rangen zijn daarin
de meest essentiële concepten. Daar is een historische verklaring voor. Het
confucianisme is namelijk zo’n 2000 jaar geleden ontstaan in een tijd dat
langdurige interne oorlogen aan de orde van de dag waren. Confucius wilde de
orde in nde samenleving herstellen en legde in zijn morele voorschriften daarom
sterk de nadruk op respect voor autoriteit. Voor individuele autonomie en
denken was nauwelijks plaats. Prioriteit werd gegeven aan de belangen van de
groep boven die van het individu. Op de Chinezen is de invloed van het
groepsdenken en de filosofie van de gehoorzaamheid nog steeds merkbaar. Zoals
bij ons de denkbeelden volgens de christelijke traditie merkbaar zijn. Indien
de Chinezen zouden gaan demonstreren om ons te dwingen onze traditionele waarden
en normen volgens de christelijke filosofie af te schaffen, is dit ergens
vergelijkbaar met ons dwingende optreden richting China over de mensenrechten.
De traditie van
gehoorzaamheid zal een gewone Chinees niet zo snel tot opstand brengen. Hoewel
ik hem nooit gesteld heb, zal de vraag “waarom zijn wij op aarde” in China
bepaald anders beantwoord worden dan in het Westen.
Tijdens een
lezing somt sociologisch onderzoeker Frits Spangenberg* in vijf minuten de tien
belangrijkste indicatoren op die leiden tot geweld zoals dat recent in Engeland
is losgebarsten onder de titel: “Rebels without a clue”. Hij citeert een van de
opgepakte relschoppers: “I didn’t want this life, it just happened.”. Protest
is van alle tijden. De manier waarop dat nu gebeurt is een product van ons
tijdsgewricht waarin de indicatoren samengevoegd tot een nieuwe vorm en tot
accumulatie leiden. Spangenberg ziet ook in Nederland deze fenomenen, de
voedingsbodem is ook hier aanwezig, maar minder vruchtbaar. Gezag taant, de
geweldsfascinatie van burgers neemt toe, burgers spreken elkaar niet meer aan
in het publieke domein, bureaucratische regelgeving doodt initiatieven, armoede
wordt niet effectief bestreden, schoolverlaten (zonder kwalificatie) evenmin,
werkgevers kijken buitenslands naar personeel, streetgangs zijn voor jongeren
hun privéomgeving en hunvoorbeeld, het uitkeringensysteem beloont het verkeerde
gedrag. Het ergst van al: de bestuurders geven aan het doorbreken hiervan
onvoldoende aandacht.
De jongste generatie leeft intens,
gefascineerd door uiterlijk, kicks, status en netwerken; opgevoed in vrijheid
en voorspoed. Veel jongeren treden de toekomst met vertrouwen tegemoet en
wenden hun vitaliteit op een positieve manier aan. Maar daarnaast zijn de
schadelijke gevolgen van een collectieve onverantwoordelijkheid zichtbaar:
obesitas, alcoholmisbruik, schooluitval, schulden en publieke agressie. Een
leger hulpverleners krijgt deze problemen maar niet onder controle. Sinds de
omarming van het forever young-ideaal door volwassenen, rust er een taboe op
opvoeden met gezag en wordt het belang van zelfbeheersing en het nemen van
verantwoordelijkheid gebrekkig op jongeren overgedragen. Jongeren
zijn nog niet volwassen en hun ouders gedragen zich soms onvolwassen. De
schadelijke gevolgen van deze collectieve onvolwassenheid zien we om ons heen:
obesitas, alcoholmisbruik, oplopende schulden en publieke agressie. Geen
geweldig vooruitzicht.
In dit verband moet ik altijd denken aan de wijze woorden van Bert
Bokhoven: “de tijd zal het leren”. We
zullen zien hoe de ontwikkeling verder gaat. Een Westerse wereld van rechten
en/of een Chinese wereld van plichten.
