-->
Het overkomt ieder mens wel eens, dat hij zich afvraagt wat de zin van het
leven is. Het is wellicht te simpel, maar ik denk dat er een zin van het leven
niet bestaat. De natuur ziet volgens mij niet zo in elkaar en alles wat met een
zin van het leven te maken heeft vindt zijn oorsprong in menselijke emoties. Maar
ik geloof dan ook niet in de theorie dat er een God is die het geluk van mensen
stuurt. Gelukkig worden is naar mijn bescheiden mening een menselijke emotie,
die niet gestuurd wordt van hogerhand.
Een complex onderwerp dat zich bij uitstek leent om voor te leggen aan Bert
Bokhoven, de onbekende filosoof. Zoals ik van Bert gewend ben, zal hij
ongetwijfeld in staat zijn om met zijn onnavolgbare gedachtekronkels deze
ingewikkelde materie terug te brengen naar de kern. Met de Bert zo kenmerkende
eenvoud en bescheidenheid. Op een zodanig verhelderende manier dat wij er
verder mee kunnen.
Puttend uit zijn welhaast encyclopedische kennis wees Bert mij direct op de
uitspraak van collega Loesje: “Geluk is een richting en geen punt”. En daarmee
had Bert al direct de basis gelegd voor een denkrichting. Geluk is niet iets
wat je hebt; geluk is niet iets wat ooit klaar is, het is iets waar je steeds
aan moet werken. En hoewel gelukkig zijn buitengewoon belangrijk is van ieders
welbevinden kun je niemand dwingen gelukkig te worden, merkte Bert bijna
waarschuwend op. Iedereen zal dat zelf moeten doen op zijn eigen unieke wijze.
Het is ook schier onmogelijk om mensen advies te geven hoe gelukkig te worden. Als
je geluk zoekt, zul je het nooit vinden. Geluk geef je door, zegt Bert. Voor
mij een geweldige doordenker. Dank, Bert.
Voorts merkte Bert op dat geluk een gevoel is dat je moet leren herkennen
en erkennen. Je moet ook gelukkig durven zijn, voegde Bert daar aan toe. En
passant haalde Bert ook nog even Aristoteles aan die in zijn geschrift Ethica
de visie heeft verwoord dat het doel van
het menselijk bestaan geluk is. Toch weer iets anders dan de opmerking van Toon
Hermans dat het doel van het leven is om nu en dan gelukkig te worden, maar die
was dan ook katholiek. Bert, allemaal
goed en wel, maar wat is dat dan geluk of gelukkig zijn ?
Pas als je gelukkig zijn
ervaart, weet je wat het is. En wat geluk ook moge zijn, het is een
persoonlijke beleving die zich heel moeilijk laat vatten in een definitie. Maar
voor het denkproces is Bert van mening dat het zinvol is om aan te nemen dat gelukkig zijn kan gedefinieerd worden
als met tevreden zijn met je huidige levensomstandigheden. Hierbij kunnen er
diverse positieve emoties aanwezig zijn, zoals vreugde, vredigheid,
ontspannenheid en vrolijkheid. Gelukkig zijn is het tegengestelde van ongelukkig zijn, wat bestaat uit een
gevoel van ontevredenheid, en vaak samengaat met depressie, overspannenheid,
woede of verdriet Onderzoek duidt er op dat geluk voor ongeveer de helft
erfelijk bepaald is. De rest van de verschillen wordt veroorzaakt door
invloeden uit de omgeving.
Maar, merkt Bert op, het
is mogelijk een positieve of negatieve visie inzake het bereiken van geluk te
hanteren. Bij de positieve benadering bestaat geluk uit de aanwezigheid van
plezierige of wenselijke situaties. Bij de negatieve aanpak bestaat geluk uit
het afwezig zijn van pijn of lijden. Ja maar Bert, zowel de positieve als
negatieve aanpak geven geen beschrijving van geluk zelf geven, maar betreffen
de oorzaak voor geluk, of hoe geluk te bereiken. En, Bert, als je je toch enkel
en alleen maar bezighoudt met het vermijden van negatieve emoties of
onwenselijke situaties is dat basaal toch wel een negatieve levenshouding is; een
levenshouding die als zodanig zelf het geluksgevoel al vermindert. En, Bert, het
hanteren van een louter positieve
definitie van geluk heeft echter ook nadelen, omdat het kan leiden tot het
buiten het bewustzijn houden van de pijnlijke aspecten van het leven, die men
echter nog steeds zal beleven. Indien men zichzelf óók bewust is van deze meer
pijnlijke aspecten van het leven is men beter in staat deze te overkomen (of er
beter mee om te gaan) door het eigen gedrag te verbeteren of aan te passen. Het
resultaat zal in dat geval een gelukkiger leven zijn, dacht ik zo.
Maar Bert, hoe zit het
dan met het hedonisme als levensbeschouwelijke stroming, die als hoogste
levensdoel het bereiken van een maximaal genot heeft. Een stroming die handelt
over de vraag, hoe men het genot kan maximaliseren in het leven zonder dat het
storend is voor anderen. Als men hierin slaagt, bereikt men toch de hoogst
mogelijke vorm van geluk op dat moment mogelijk. Ook daar zie ik positieve en
negatieve stromingen. Positieve definities van geluk vindt men in bepaalde
hedonistische stromingen waar men ervan uitgaat dat geluk alleen te bereiken is
door het bevrediging van genotzucht bovenop de natuurlijke behoefte, zoals
eten, slaap, lessen van dorst en seks. Binnen het hedonisme vindt men ook
negatieve definities van geluk, zoals in het epicurisme, waar men zich
voornamelijk richt op het minimaliseren van behoeften, zodat men zo min
mogelijk lijdt. Een bijzonder gematigde vorm hedonisme. Zo zal een
epicurist wars zijn van al te veel luxe.
Hij is weliswaar materialist, maar in de zin dat hij gelooft, dat het enige wat
er bestaat materie is. De epicurist houdt wel van kennis en zal ook binnen de
grenzen van zijn toelaatbare alles doen om dit te bemachtigen. Volgens de
epicurist brengt het bestuderen van de natuur geluk met zich mee.
Bert zie mijn worsteling
met het Grote Begrijpen. Zie je nu wel dat geluk een buitengewoon moeilijk
onderwerp is, sprak Bert. Maar kenmerkend voor Bert is dat hij zijn begeleiding
van mijn denkproces niet opgeeft als hij ziet dat ik er nog niet ben. Een
tandje dieper in de filosofie van andere grote denkers is volgens Bert nu aan
de orde. En zonde enige animositeit neemt Bert mij mee naar het gedachtegoed
van collega Buddha.
Het boeddhisme maakt
onderscheid tussen genot en geluk. Genot
verwijst meer naar lichamelijk genot waar ook mentaal geluk uit voort kan
komen. Geluk is in het
boeddhisme het zichzelf gelukkig of tevreden voelen, waarbij er geen lijden of
ongelukkigheid aanwezig is. Geluk in het boeddhisme houdt ook in dat je vrede
hebt met hoe het leven zich in het hier en nu presenteert. De manier om geluk
te bereiken is door (de oorzaak van) pijn, lijden en ongelukkigheid te
verwijderen, en zo verlichting te behalen te behalen. De afwezigheid van
mentale pijn en ongelukkigheid betekent echter niet dat er niets voor in de
plaats komt. Geluk krijgt dan namelijk de kans om zich volledig als een soort
monopolie in de geest te manifesteren
'Gelukkige' emoties als waardering en acceptatie, vriendelijkheid,
compassie, begrip en gelijkmoedigheid manifesteren zich vaker en sterker in de
geest; zij worden niet meer belemmerd door haat, verlangen, onwetendheid,
zelfzuchtigheid en egoïsme.
Nu ken ik Bert weer. Al
mijn dwalingen over hedonistisch denken voelen niet goed. Maar gelukkig heeft
Bert mij wederom met zijn kenmerkende eenvoud aan de hand genomen in mijn
denken over gelukkig zijn. Zijn verwijzing naar het gedachtegoed van Buddha kan
ik niet anders dan briljant noemen. Bert, mede namens vrouw en kinderen, heel,
heel hartelijk dank voor het Grote Inzicht.
Peter Tersteeg
